Đức Phật dạy “Đời là bể khổ”, đời có 3 nỗi khổ lớn nhất. Khổ nào là tự nhiên? Khổ nào do chúng ta tự chuốc lấy?
Khổ quả
Theo lời Phật dạy, cái khổ này là kết quả của những nhân bất thiện trong quá khứ. Khổ này là biểu hiện luật nhân quả giúp mọi người thấy ra những nghiệp nhân sai lầm mà mình đã tạo ra trước đây, từ đó biết điều chỉnh lại nhận thức và hành vi của mình. Khổ quả mang tính giáo dục rất cao giúp con người có thể tiến hoá trên đường giác ngộ giải thoát. Nếu không có cái khổ này thì không ai biết được mình đã sai lầm như thế nào.
Khổ ảo
Khổ này chỉ do ảo tưởng tạo ra chứ không có thật. Đây mới chính là Khổ Đế mà Đức Phật đã nói đến trong Tứ Diệu Đế, nó khổ hơn cả hai loại khổ trên nên mới gọi là Khổ Đế. Khổ này chỉ có thể chấm dứt, hay đoạn tận khi không còn ảo tưởng tham sân si. Khổ được tạo ra do dục ái, hữu ái, phi hữu ái mới hình thành khổ khổ, hoại khổ, hành khổ trong khổ đế. Ba loại khổ trong khổ đế này đều do ảo tưởng tạo ra nên mới gọi là khổ ảo.
Mặc dù được tạo ra bởi ảo tưởng nhưng một khi đã hình thành kết quả thì lại trở thành khổ quả thật. Ví dụ, do tưởng tượng nên sợ ma, nhưng khi đã sợ hãi thì lại mất ăn mất ngủ. Thế nên từ khổ ảo của tâm tạo ra khổ thực trên thân mà trở thành khổ thọ.
Nếu ảo tưởng biến mất thì khổ ảo cũng sẽ mất luôn, chỉ còn lại di chứng trên thân mà thôi. Ví dụ một người thấy sợi dây tưởng con rắn thì sợ hãi phát sinh nên thần kinh căng thẳng mà khổ, nhưng khi nhìn lại thấy sợi dây thì toàn bộ ảo ảnh cùng với ảnh hưởng của chúng cũng chấm dứt. Do đó, cái khổ này là khổ có thể chấm dứt được bằng cách quán chiếu thấy được nó chỉ là do ảo tưởng sinh ra.
Khổ tự nhiên
Khổ tự nhiên là những cái khổ như đói quá, no quá, nóng quá, lạnh quá,… bất cứ ai sinh ra trên đời, từ Phật đến chúng sanh đều phải chịu cái khổ này. Khổ này cực kỳ quý giá, nó là món quà tạo hóa ban tặng cho mỗi người, nếu không có khổ này thì chúng ta đã trở thành cục đá (không có cảm giác biết nóng lạnh…). Cái khổ này là tự nhiên và cần thiết như bản năng sinh tồn trong cuộc sống giúp chúng ta biết rõ mức nguy hiểm đến tính mạng để tránh. Biết sống là biết trân quý giá trị của cái khổ này của cuộc đời.
